Κατράς Ν. Ιωάννης Δικηγόρος

ΠΑΡΑΝΟΜΗ Η ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΧΗ ΔΙΚΗΓΟΡΩΝ. Η απόφαση Δικηγορικού Συλλόγου για την αποχή των μελών του από τα καθήκοντά τους είναι πράξη ΝΠΔΔ, συνάπτεται δε προς την άσκηση της δικαιοδοτικής λειτουργίας και το δικαίωμα δικαστικής προστασίας, έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα για τους δικηγόρους που αφορά, ενώ η μη τήρησή της από αυτούς θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να οδηγήσει στην επιβολή κυρώσεων σε βάρος τους.

Η νομιμότητα της απόφασης περί αποχής των δικηγόρων εξαρτάται, μεταξύ άλλων, από τον χρόνο διάρκειας της αποχής.

Οι αποφάσεις των Δικηγορικών Συλλόγων που κηρύσσουν αποχή των μελών τους από την άσκηση των καθηκόντων τους, συνιστούν νόμιμο μέσο δράσης των συλλόγων και δεν αντίκεινται στο Σύνταγμα ή σε άλλες υπερνομοθετικές διατάξεις, υπόκεινται όμως σε περιορισμούς που επιβάλλονται από τη φύση της δικαιοδοτικής λειτουργίας ως μιας από τις τρεις κρατικές λειτουργίες, η οποία δεν νοείται να παραλύει σε ένα Κράτος Δικαίου από πράξεις ή παραλείψεις των δικηγόρων, οι οποίοι συμβάλλουν στην απονομή της Δικαιοσύνης ως συλλειτουργοί της.

Ο χρόνος διάρκειας της αποχής ελέγχεται ακυρωτικά από το ΣτΕ, το οποίο, ασκώντας έλεγχο ορίων, σταθμίζει αφενός τους λόγους που οδήγησαν στην κήρυξη της αποχής, αφετέρου την έκταση και το είδος των πράξεων που επιτρέπεται να διενεργούνται από τους δικηγόρους κατά τη διάρκεια της αποχής, καθώς και τα δικαιώματα και συμφέροντα των θιγομένων από την απόφαση περί αποχής

Ο συνολικός χρόνος αποχής από 12.1.2016 έως 14.5.2016, ο οποίος είναι μεγαλύτερος των 4 μηνών, έχει υπερβεί κατά πολύ τον επιτρεπόμενο βραχύ χρόνο αποχής.

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ της ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ 1466/2016 Ολομέλεια

Πρόεδρος: Νικόλαος Σακελλαρίου.

Εισηγητής: Δ. Σκαλτούνης, Σύμβουλος.

Δικηγόροι: Αντ. Ξενάκης, Β. Αλεξανδρής, Φ. Σπυρόπουλος, Αλ. Λεοντόπουλος-Βαμβέτσος.

1. Ο αιτών ζητεί να ακυρωθούν α) η από 29.3.2016 απόφαση της Ολομέλειας των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος περί πανελλαδικής αποχής των δικηγόρων έως 15.4.2016, β) η από 31.3.2016 απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου (ΔΣ) του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών (ΔΣΑ) περί αποχής των δικηγόρων Αθηνών έως την ίδια ημερομηνία. Με την από 25.4.2016 αίτηση συνέχισης της δίκης κατά το άρθρο 32 § 3 του π.δ. 18/1989  προσβάλλει την από 14.4.2016 απόφαση της Συντονιστικής Επιτροπής των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος και την από 15.4.2016 απόφαση του ΔΣ. του ΔΣΑ περί αποχής έως 25.4.2016. Με την από 5.5.2016 αίτηση συνέχισης της δίκης προσβάλλει την από 23.4.2016 απόφαση της Ολομέλειας των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος και την από 25.4.2016 απόφαση του ΔΣ του ΔΣΑ περί αποχής έως 7.5.2016. Τέλος, με την από 9.5.2016 αίτηση συνέχισης της δίκης προσβάλλει την από 6.5.2016 απόφαση της Συντονιστικής Επιτροπής των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος και την από 6.5.2016 απόφαση του ΔΣ του ΔΣΑ περί αποχής έως 14.5.2016…

5. Ο αιτών, δικηγόρος Αθηνών, ασκεί την αίτηση με έννομο συμφέρον.

6. Το Σύνταγμα ορίζει τα εξής: Άρθρο 5 § 1: «Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη»· άρθρο 20 § 1: «Καθένας έχει δικαίωμα στην παροχή έννομης προστασίας από τα δικαστήρια και μπορεί να αναπτύξει σ’ αυτά τις απόψεις του για τα δικαιώματα ή συμφέροντά του, όπως νόμος ορίζει»· άρθρο 26 § 3: «Η δικαστική λειτουργία ασκείται από τα δικαστήρια· οι αποφάσεις τους εκτελούνται στο όνομα του Ελληνικού Λαού». Εξάλλου, το άρθρο 6 § 1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), η οποία κυρώθηκε με το άρθρο πρώτο του ν.δ. 53/1974 (Α 256) ορίζει ότι: «Παν πρόσωπον έχει δικαίωμα όπως η υπόθεσίς του δικασθή δικαίως, δημοσία και εντός λογικής προθεσμίας υπό ανεξαρτήτου και αμερολήπτου δικαστηρίου, νομίμως λειτουργούντος, το οποίον θα αποφασίση είτε επί των αμφισβητήσεων επί των δικαιωμάτων και υποχρεώσεών του αστικής φύσεως, είτε επί του βασίμου πάσης εναντίον του κατηγορίας ποινικής φύσεως. …».

7. Ο ν. 4194/2013 «Κώδικας Δικηγόρων» (Α 208) ορίζει τα εξής: Άρθρο 1: «1. Ο δικηγόρος είναι δημόσιος λειτουργός. Το λειτούργημά του αποτελεί θεμέλιο του κράτους δικαίου. 2. Περιεχόμενο του λειτουργήματος είναι η εκπροσώπηση και υπεράσπιση του εντολέα του σε κάθε δικαστήριο, αρχή ή υπηρεσία ή εξωδικαστικό θεσμό, η παροχή νομικών συμβουλών και γνωμοδοτήσεων, όπως επίσης και η συμμετοχή του σε θεσμοθετημένα όργανα ελληνικά ή διεθνή»· άρθρο 2: «Ο δικηγόρος είναι συλλειτουργός της δικαιοσύνης. Η θέση του είναι θεμελιώδης, ισότιμη, ανεξάρτητη και αναγκαία για την απονομή της»· άρθρο 3: «1. Ο δικηγόρος ασκεί ελεύθερο επάγγελμα στο οποίο προέχει το στοιχείο της εμπιστοσύνης του εντολέα του προς αυτόν. 2. Για τις υπηρεσίες του αμείβεται από τον εντολέα του είτε ανά υπόθεση είτε με πάγια αμοιβή ή με μισθό. 3. Η άσκηση του δικηγορικού επαγγέλματος δεν συνιστά εμπορική δραστηριότητα»· άρθρο 4: «Τη δικηγορική ιδιότητα αποκτά εκείνος: α) … δ) ο οποίος έχει εγγραφεί στο μητρώο ενός από τους Δικηγορικούς Συλλόγους του Κράτους. …»· άρθρο 61 «1. (όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 7 § 8 περ. α΄ του ν. 4205/2013, Α 242): Ο δικηγόρος για την άσκηση κάθε είδους ενδίκων βοηθημάτων ή μέσων και για την παράστασή του ενώπιον των δικαστηρίων και των δικαστικών συμβουλίων … και γενικά για την παροχή υπηρεσιών, που σχετίζονται με την έναρξη και τη διεξαγωγή της δίκης … υποχρεούται να προκαταβάλει στον οικείο Δικηγορικό Σύλλογο εισφορές, … οι οποίες προορίζονται για: αα) … 3. (όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 7 § 8 περ. β΄ του ν. 4205/2013) Από την υποχρέωση της προκαταβολής, που ορίζεται και υπολογίζεται σύμφωνα με την παράγραφο 1, απαλλάσσονται οι δικηγόροι όταν παρέχουν υπηρεσίες στους εαυτούς τους, καθώς και όταν εκπροσωπούν: α) … 4. (όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 7 § 8 περ. γ΄ του ν. 4205/2013) Ο δικηγόρος, για την κατάθεση κάθε είδους ενδίκων βοηθημάτων ή ενδίκων μέσων, καθώς και για την παράστασή του ενώπιον των δικαστηρίων … και για κάθε στάδιο της δίκης, οφείλει, στο πλαίσιο της υποχρέωσης προκαταβολής της παραγράφου 1 του παρόντος άρθρου, να καταθέτει το σχετικό γραμμάτιο καταβολής, αλλιώς η σχετική διαδικαστική πράξη είναι απαράδεκτη. … 5. Δικηγόρος που παραβιάζει την υποχρέωση προκαταβολής της παραγράφου 1 του άρθρου αυτού υποχρεούται να καταβάλει το ποσό που όφειλε να προκαταβάλει και τιμωρείται με πρόστιμο ύψους χιλίων (1.000) έως είκοσι χιλιάδων (20.000) ευρώ, σε περίπτωση δε υποτροπής και με την πειθαρχική ποινή της προσωρινής παύσης από το δικηγορικό λειτούργημα από δεκαπέντε (15) ημέρες μέχρι έξι (6) μήνες … Το ποσό προστίμου και κάθε ποσό που έπρεπε να έχει προκαταβληθεί καταβάλλονται στο ταμείο του οικείου Δικηγορικού Συλλόγου [και] εισπράττονται κατά τις διατάξεις του Κώδικα Είσπραξης Δημοσίων Εσόδων. 6. Οι προϊστάμενοι των γραμματειών όλων των δικαστηρίων υποχρεούνται, επί ποινή πειθαρχικού ελέγχου, να αποστέλλουν στο τέλος κάθε μήνα στους οικείους Δικηγορικούς Συλλόγους ονομαστικές καταστάσεις των δικηγόρων που παρέστησαν, χωρίς να προσκομίσουν το προβλεπόμενο από τις διατάξεις του παρόντος γραμμάτιο προκαταβολής, μνημονεύοντας ταυτόχρονα τα στοιχεία του διαδίκου για τον οποίο παρέστησαν, τη δικονομική του θέση, την ημερομηνία δικασίμου, το δικαστήριο και το είδος της διαδικασίας»· άρθρο 87: «Οι δικηγόροι που είναι διορισμένοι στην Περιφέρεια κάθε Πρωτοδικείου και ασκούν νόμιμα το λειτούργημά τους σε οποιοδήποτε Δικαστήριο αποτελούν το Δικηγορικό Σύλλογο, στον οποίο είναι υποχρεωτικά μέλη»· άρθρο 89: «1. Οι Δικηγορικοί Σύλλογοι είναι νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, σωματειακής μορφής. 2. …»· άρθρο 90: «Στους Δικηγορικούς Συλλόγους ανήκει: α) … γ) Η φροντίδα και μέριμνα για τη συνδρομή των προϋποθέσεων για την αξιοπρεπή άσκηση του δικηγορικού λειτουργήματος. δ) Η μέριμνα για το σεβασμό και την τιμή που οφείλει να απολαμβάνει ο δικηγόρος από τη δικαστική και κάθε άλλη αρχή και εξουσία κατά την άσκηση του λειτουργήματός του ε) …»· άρθρο 133: «1. Συντονιστικό όργανο των Δικηγορικών Συλλόγων της χώρας αποτελεί η «Ολομέλεια των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος». 2. Η Ολομέλεια είναι το ανώτατο αντιπροσωπευτικό όργανο των δικηγόρων της χώρας. 3. Η ανεξαρτησία και η αυτοτέλεια των Δικηγορικών Συλλόγων της χώρας, όπως το άρθρο 89 του Κώδικα ορίζει, δεν θίγονται από τη λειτουργία, τις προτάσεις και αποφάσεις της Ολομέλειας των Προέδρων. Οι αποφάσεις της Ολομέλειας συνιστούν κατευθυντήριες γραμμές στη λήψη αποφάσεων από τα όργανα των Δικηγορικών Συλλόγων της χώρας και αξιοποιούνται για την αντιμετώπιση των προβλημάτων τους και την πραγμάτωση των σκοπών τους. 4. Αυτοδικαίως, με την εκλογή τους τα μέλη της Ολομέλειας αποτελούν οι Πρόεδροι των Δικηγορικών Συλλόγων της χώρας … 5 …»· άρθρο 134: «1. Έργο της Ολομέλειας αποτελεί ο συντονισμός της δραστηριότητας των Δικηγορικών Συλλόγων και η εκπροσώπηση του δικηγορικού σώματος συνολικά. Στο έργο της Ολομέλειας εμπίπτουν ιδίως: α) Η μελέτη των προβλημάτων που αφορούν την άσκηση του δικηγορικού λειτουργήματος και η προώθηση λύσεων. β) …»· άρθρο 137: «1. Η Ολομέλεια των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων συγκροτεί, στην πρώτη συνεδρίασή της, Συντονιστική Επιτροπή, η οποία αποτελείται από τους Προέδρους των Δικηγορικών Συλλόγων Αθήνας, Θεσσαλονίκης και Πειραιά και από δέκα Προέδρους Δικηγορικών Συλλόγων της περιφέρειας, οι οποίοι εκλέγονται με μυστική ψηφοφορία. … 5. Έργο της Συντονιστικής Επιτροπής είναι πέραν των όσων προβλέπονται στον Κώδικα και η αντιμετώπιση επειγόντων ζητημάτων και αυτών που αναθέτει σε αυτήν η Ολομέλεια. 6. Οι διατάξεις για τη λειτουργία της Ολομέλειας των Προέδρων ισχύουν αναλογικά και για τη Συντονιστική Επιτροπή αυτής»· άρθρο 140: «1. Το πειθαρχικό παράπτωμα συντελείται με υπαίτια και καταλογιστή πράξη, ενέργεια ή παράλειψη του δικηγόρου, στο πλαίσιο του λειτουργήματός του ή και έξω από αυτό, εφόσον αυτή: α) … γ) αντίκειται προς τις υποχρεώσεις του που απορρέουν από τις διατάξεις κωδίκων δεοντολογίας, εσωτερικών κανονισμών του οικείου δικηγορικού συλλόγου, αποφάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου και των Γενικών Συνελεύσεων αυτού. δ) …».

8. Από τα στοιχεία του φακέλου προκύπτουν τα εξής: Στις 9.1.2016 συνεδρίασε στα γραφεία του ΔΣΑ η Συντονιστική Επιτροπή (ΣΕ) των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος, προκειμένου να συζητήσει προσχέδιο νόμου για την κοινωνική ασφάλιση. Λόγω διαφωνίας των δικηγόρων προς το προσχέδιο αποφάσισε να κηρύξει πανελλαδική αποχή των δικηγόρων από τα καθήκοντά τους από 12.1.2016 έως 14.1.2016 και να εισηγηθεί προς την Ολομέλεια των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος συνέχιση και κλιμάκωση καθολικής αποχής αόριστης διάρκειας. Το ΔΣ του ΔΣΑ αποφάσισε στις 11.1.2016 να συμμετάσχει στην αποχή από 12.1.2016 έως 14.1.2016, ενώ με την από 9.1.2016 ανακοίνωση στον ιστότοπο του ΔΣΑ αποφασίστηκε το πλαίσιο χορήγησης αδειών για την κατ’ εξαίρεση διενέργεια διαδικαστικών πράξεων. Ακολούθως, η Ολομέλεια των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος αποφάσισε στις 14.1.2016 τη συνέχιση της πανελλαδικής αποχής των δικηγόρων έως 22.1.2016. Η απόφαση αυτή επικυρώθηκε από το ΔΣ του ΔΣΑ την ίδια ημέρα. Στις 15.1.2016 (σχετική ανακοίνωση στον ιστότοπο του ΔΣΑ) αποφασίστηκε αυστηρότερο πλαίσιο χορήγησης αδειών κατά την αποχή των δικηγόρων της χώρας έως 22.1.2016. Συγκεκριμένα, αποφασίστηκε η χορήγηση αδειών σε περιπτώσεις παραγραφών – λήξης προθεσμιών σε αστικά, διοικητικά και ποινικά δικαστήρια, στην περίπτωση συμπλήρωσης ορίου προσωρινής κράτησης, σε περιπτώσεις αναστολής πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας, καθώς και σε ποινικές υποθέσεις στα πλημμελήματα όταν συντρέχει περίπτωση παραγραφής· ορίστηκε επίσης ότι δεν απαιτείται άδεια για την κατάθεση προτάσεων και προσθήκης-αντίκρουσης της τακτικής πολυμελούς. Στις 22.1.2016, η ΣΕ των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος αποφάσισε τη συνέχιση της πανελλαδικής αποχής των δικηγόρων έως την 1η.2.2016. Το ΔΣ του ΔΣΑ αποφάσισε στις 22.1.2016 τη συνέχιση της αποχής των δικηγόρων Αθηνών έως 29.1.2016 και τη συγκρότηση δευτεροβάθμιας επιτροπής αδειών. Με την από 26.1.2016 (ταυτόσημου περιεχομένου με την από 15.1.2016) ανακοίνωση στον ιστότοπο του ΔΣΑ αναρτήθηκε εκ νέου το πλαίσιο χορήγησης αδειών. Ακολούθως, η Ολομέλεια των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος αποφάσισε στις 30.1.2016 τη συνέχιση της πανελλαδικής αποχής των δικηγόρων έως 8.2.2016. Το ΔΣ του ΔΣΑ στη συνεδρίαση της 1ης.2.2016 αποφάσισε τη συνέχιση της αποχής των δικηγόρων Αθηνών έως 8.2.2016. Στις 5.2.2016 η Σ.Ε. της Ολομέλειας των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος αποφάσισε τη συνέχιση της πανελλαδικής αποχής των δικηγόρων έως 15.2.2016. Στις 8.2.2016 το ΔΣ του ΔΣΑ επικύρωσε την απόφαση αυτή. Στις 13.2.2016 η ΣΕ των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος αποφάσισε τη συνέχιση της αποχής των δικηγόρων έως 22.2.2016. Στις 15.2.2016 το ΔΣ του ΔΣΑ αποφάσισε τη συνέχιση της αποχής των δικηγόρων Αθηνών έως 22.2.2016. Στις 19.2.2016 η ΣΕ των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος αποφάσισε τη συνέχιση της πανελλαδικής αποχής των δικηγόρων έως 29.2.2016. Στις 22.2.2016 το ΔΣ του ΔΣΑ αποφάσισε τη συνέχιση της αποχής των δικηγόρων Αθηνών έως 29.2.2016. Στις 25.2.2016 η ΣΕ της Ολομέλειας των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος αποφάσισε τη συνέχιση της αποχής των δικηγόρων έως 4.3.2016. Στις 26.2.2016 το ΔΣ του ΔΣΑ αποφάσισε τη συνέχιση της αποχής των δικηγόρων Αθηνών έως 4.3.2016. Στις 2.3.2016 η Ολομέλεια των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος αποφάσισε τη συνέχιση της αποχής των δικηγόρων έως 16.3.2016. Στις 4.3.2016 το ΔΣ του ΔΣΑ αποφάσισε τη συνέχιση της αποχής των δικηγόρων Αθηνών έως 16.3.2016. Στις 15.3.2016 η ΣΕ της Ολομέλειας των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος αποφάσισε τη συνέχιση της πανελλαδικής αποχής των δικηγόρων έως 28.3.2016. Στις 16.3.2016 το ΔΣ του ΔΣΑ αποφάσισε τη συνέχιση της αποχής των δικηγόρων Αθηνών έως 28.3.2016. Στις 24.3.2016 η ΣΕ των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος αποφάσισε τη συνέχιση της αποχής των δικηγόρων έως 4.4.2016. Στις 28.3.2016 το ΔΣ του ΔΣΑ αποφάσισε τη συνέχιση της αποχής των δικηγόρων Αθηνών έως 4.4.2016. Στις 29.3.2016 η Ολομέλεια των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος αποφάσισε τη συνέχιση της αποχής έως 15.4.2016. Στις 31.3.2016 το ΔΣ του ΔΣΑ αποφάσισε τη συνέχιση της αποχής των δικηγόρων Αθηνών έως 15.4.2016. Στις 14.4.2016 η ΣΕ της Ολομέλειας των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος αποφάσισε τη συνέχιση της αποχής έως 25.4.2016 και ακολούθως στις 15.4.2016 το ΔΣ του ΔΣΑ αποφάσισε ομοίως τη συνέχιση της αποχής των δικηγόρων Αθηνών έως 25.4.2016. Στις 23.4.2016 η Ολομέλεια των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος αποφάσισε τη συνέχιση της αποχής έως 7.5.2016 και ακολούθησε στις 25.4.2016 ιδίου περιεχομένου απόφαση του ΔΣ του ΔΣΑ. Τέλος, στις 6.5.2016 η ΣΕ της Ολομέλειας των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος αποφάσισε τη συνέχιση της πανελλαδικής αποχής των δικηγόρων έως 14.5.2016, ενώ την ίδια ημέρα το ΔΣ του ΔΣΑ έλαβε απόφαση με ταυτόσημο περιεχόμενο.

9. Η από 29.3.2016 απόφαση της Ολομέλειας των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος δεν είναι εκτελεστή πράξη διοικητικής αρχής· συνεπώς, προσβάλλεται απαραδέκτως (άρθρο 133 Κώδικα Δικηγόρων, πρβλ. ΟλΣτΕ 1101/1958).

10. Η απόφαση δικηγορικού συλλόγου για την αποχή των μελών του από τα καθήκοντά τους είναι πράξη νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου (άρθρο 89 § 1 Κώδικα Δικηγόρων). Περαιτέρω, όπως θα εκτεθεί κατωτέρω (δέκατη τρίτη σκέψη), η απόφαση αυτή συνάπτεται προς την άσκηση της δικαιοδοτικής λειτουργίας και το δικαίωμα δικαστικής προστασίας· έχει δε υποχρεωτικό χαρακτήρα για τους δικηγόρους που αφορά, ενώ η μη τήρησή της από αυτούς θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να οδηγήσει στην επιβολή κυρώσεων σε βάρος τους. Συνεπώς, η ως άνω απόφαση είναι εκτελεστή διοικητική πράξη και παραδεκτώς προσβάλλεται ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας (βλ. σχετ. Σ.τ.Ε. 2512/1997 Ολομ.). Μειοψήφησαν ο Αντιπρόεδρος Χ. Ράμμος και ο Σύμβουλος Θ. Αραβάνης*, οι οποίοι διατύπωσαν την άποψη ότι η απόφαση περί αποχής των μελών δικηγορικού συλλόγου είναι νοητή μόνο στα πλαίσια της ελεύθερης δράσης του ατόμου, όπως αυτή κατοχυρώνεται από το άρθρο 5 § 1 του Συντάγματος και με την έννοια αυτή η ως άνω απόφαση απευθύνεται στα μέλη του συλλόγου, όχι δε ως εκδήλωση δημόσιας εξουσίας· συνεπώς, έχει το χαρακτήρα απλής σωματειακής απόφασης, η οποία δεν δεσμεύει τα μέλη του συλλόγου, αλλά αποτελεί απλή προς αυτά υπόδειξη και απαραδέκτως προσβάλλεται.

11. Όπως θα εκτεθεί κατωτέρω (δέκατη τρίτη σκέψη), η νομιμότητα της απόφασης περί αποχής των δικηγόρων εξαρτάται, μεταξύ άλλων, από τον χρόνο διάρκειας της αποχής (ΣτΕ 2512/1997). Για την εκτίμηση του βραχέος ή μη του χρόνου αυτού συνυπολογίζονται στο χρονικό διάστημα που καθορίζει η τελικώς προσβαλλόμενη απόφαση και τα χρονικά διαστήματα αποχής που έχουν ήδη διαδράμει βάσει προγενέστερων, ομοίου περιεχομένου, διαδοχικών αποφάσεων του οικείου Δικηγορικού Συλλόγου –ανεξάρτητα αν η έναρξη της επόμενης αποχής συμπίπτει με τη λήξη της προηγούμενης– με αποτέλεσμα κάθε προηγούμενη απόφαση περί κήρυξης ή συνέχισης της αποχής, παρότι έχει λήξει η ισχύς της, να καταλείπει έννομες συνέπειες στις επόμενες αποφάσεις. Υπό τα ανωτέρω δεδομένα, η τελευταία απόφαση περί αποχής που ισχύει κατά τον χρόνο της πρώτης συζήτησης της υπόθεσης στο ακροατήριο, έχουσα ενσωματώσει κατά τούτο τις προηγούμενες αποφάσεις, είναι η μόνη που προσβάλλεται παραδεκτά.

12. Οι διαδοχικές αποφάσεις του ΔΣ του ΔΣΑ από 11.1.2016 έως 6.5.2016 έχουν όμοιο περιεχόμενο, καθώς περιέχουν τα ίδια αιτήματα, βασίζονται στο ίδιο κατ’ αρχήν πλαίσιο χορήγησης αδειών, δεν μεταβάλλουν τους όρους της αποχής, μεταθέτουν δε τον χρόνο λήξης ισχύος της βλαπτικής για τον αιτούντα ρύθμισης. Με την κρινόμενη αίτηση ο αιτών προσέβαλε εμπροθέσμως την από 31.3.2016 απόφαση του ΔΣ του ΔΣΑ, με την οποία αποφασίστηκε η συνέχιση της αποχής μέχρι 15.4.2016· ακολούθως, εκδόθηκαν οι από 15.4.2016, 25.4.2016 και 6.5.2016 αποφάσεις του ΔΣ του ΔΣΑ. Η τελευταία από 6.5.2016 απόφαση, ισχύουσα κατά τον χρόνο συζήτησης της υπόθεσης (13.5.2016), πρέπει να θεωρηθεί συμπροσβαλλόμενη με την προσβληθείσα από 31.3.2016 απόφαση και αποτελεί, κατά τα εκτεθέντα στην προηγούμενη σκέψη, τη μόνη παραδεκτώς προσβαλλόμενη πράξη. Υπό τα δεδομένα δε αυτά, δεν συντρέχει περίπτωση εφαρμογής του άρθρου 32 § 3 του π.δ. 18/1989, δηλαδή συνέχισης της δίκης υπό τις προϋποθέσεις που διαγράφει η διάταξη αυτή.

13. Οι αποφάσεις των δικηγορικών συλλόγων που κηρύσσουν αποχή των μελών τους από την άσκηση των καθηκόντων τους, ερειδόμενες κυρίως στις διατάξεις των άρθρων 1, 2, 89 § 1, 90 περ. γ΄ και δ΄ του Κώδικα Δικηγόρων, συνιστούν νόμιμο μέσο δράσης των συλλόγων και δεν αντίκεινται στο Σύνταγμα ή σε άλλες υπερνομοθετικές διατάξεις. Υπόκεινται όμως σε περιορισμούς που επιβάλλονται από τη φύση της δικαιοδοτικής λειτουργίας ως μιας από τις τρεις κρατικές λειτουργίες (άρθρο 26 του Συντάγματος), η οποία δεν νοείται να παραλύει σε ένα Κράτος Δικαίου από πράξεις ή παραλείψεις των δικηγόρων, οι οποίοι συμβάλλουν στην απονομή της Δικαιοσύνης ως συλλειτουργοί της (άρθρο 2 Κώδικα Δικηγόρων). Οι περιορισμοί αυτοί ερείδονται και σε άλλες διατάξεις του Συντάγματος και της ΕΣΔΑ και ειδικότερα: α) στο άρθρο 20 § 1 του Συντάγματος που καθιερώνει το δικαίωμα δικαστικής προστασίας και θεμελιώνει, από κοινού με το άρθρο 26, την υποχρέωση του Κράτους να διασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία των δικαστηρίων και την αποτελεσματική απονομή της δικαιοσύνης· β) στο άρθρο 6 της ΕΣΔΑ που καθιερώνει το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη, η οποία περιλαμβάνει το δικαίωμα των διαδίκων να υπερασπίζουν τις υποθέσεις τους με δικηγόρο της εκλογής τους· γ) στο άρθρο 5 § 1 του Συντάγματος που κατοχυρώνει την επαγγελματική ελευθερία και το δικαίωμα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας· δ) στο άρθρο 25 §§ 1 και 3 του Συντάγματος, όπου αποτυπώνονται η αρχή της αναλογικότητας και η απαγόρευση της καταχρηστικής άσκησης δικαιώματος. Οι ως άνω περιορισμοί ανάγονται ιδίως στη διασφάλιση διενέργειας των αναγκαίων (διαδικαστικών και λοιπών) πράξεων κατά τη διάρκεια της αποχής, στην, κατ’ αρχήν, πρόβλεψη εύλογου χρόνου μεταξύ κήρυξης και πραγματοποίησης της αποχής, στην υποχρέωση άμεσης γνωστοποίησης στις Αρχές (Δικαστήρια, Υπουργείο Δικαιοσύνης κ.ά.) αλλά και δημοσιοποίησης της απόφασης κατά τρόπο πρόσφορο εξασφαλίζοντα γνώση της αποχής από το ευρύτερο κοινό, στον χρόνο διάρκειας της αποχής που πρέπει να είναι όχι μόνον ορισμένος αλλά και βραχύς, κατά τα εκτεθέντα στην ενδέκατη σκέψη, και στη φύση της απόφασης περί αποχής, η μη τήρηση της οποίας δεν μπορεί να συνεπάγεται, καθ’ εαυτή, πειθαρχική ευθύνη για τα μέλη του συλλόγου που τυχόν δεν συμμορφώνονται. Ειδικά δε, η αδυναμία κατάθεσης γραμματίου προκαταβολής εισφορών κατά το άρθρο 61 του Κώδικα Δικηγόρων κατά τη διάρκεια της αποχής οδηγεί σε άρση του απαραδέκτου της αντίστοιχης διαδικαστικής πράξης, η οποία διενεργείται χωρίς να γεννάται πειθαρχική ευθύνη του δικηγόρου· οι οφειλόμενες δε εισφορές είναι καταβλητέες ευθύς μετά τη λήξη της αποχής. Τέλος, ο χρόνος διάρκειας της αποχής ελέγχεται ακυρωτικά από το Συμβούλιο της Επικρατείας, το οποίο, ασκώντας έλεγχο ορίων, σταθμίζει αφενός τους λόγους που οδήγησαν στην κήρυξη της αποχής, αφετέρου την έκταση (με κριτήριο το εύρος και τη σημασία των κατηγοριών υποθέσεων τις οποίες αφορά η αποχή) και το είδος των πράξεων που επιτρέπεται να διενεργούνται από τους δικηγόρους κατά τη διάρκεια της αποχής, καθώς και τα δικαιώματα και συμφέροντα των θιγομένων (συμπεριλαμβανομένων του Δημοσίου και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου) από την απόφαση περί αποχής (βλ. σχετ. ΣτΕ 2512/1997).

14. Εν προκειμένω, ο ΔΣΑ επικαλείται ως λόγο των διαδοχικών αποχών κατά το κρίσιμο χρονικό διάστημα από 12.1.2016 έως 14.5.2016 την κατάρτιση προσχεδίου και, ακολούθως, σχεδίου νόμου, η ψήφιση του οποίου θα επέφερε: α) κατάργηση του ασφαλιστικού φορέα, όπου, μεταξύ άλλων, ασφαλίζονταν οι δικηγόροι, β) επί τα χείρω μεταβολή του τρόπου προσδιορισμού της σύνταξης των δικηγόρων, χωρίς πρόβλεψη μεταβατικών διατάξεων, γ) καθορισμό των ασφαλιστικών τους εισφορών σε ιδιαίτερα αυξημένο ποσοστό επί του εισοδήματός τους και παροχές αναντίστοιχες προς τις εισφορές, καθώς και πρόβλεψη ελάχιστης εισφοράς ανεξαρτήτως εισοδήματος. Το νομοσχέδιο τούτο κατέστη τελικά νόμος (ν. 4387/2016, Α 85/12.5.2016). Κατά την κρίση του Δικαστηρίου, το ως άνω διακύβευμα για τους δικηγόρους μέλη του ΔΣΑ ήταν ιδιαιτέρως σοβαρό· ο συνολικός όμως χρόνος αποχής, ο οποίος σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν στην ενδέκατη σκέψη, είναι μεγαλύτερος των τεσσάρων μηνών, έχει υπερβεί κατά πολύ τον επιτρεπόμενο, κατά τα εκτεθέντα στην προηγούμενη σκέψη, βραχύ χρόνο αποχής· και τούτο, ανεξαρτήτως του προεκτεθέντος περιοριστικού πλαισίου διενέργειας διαδικαστικών πράξεων κατά τη διάρκεια της αποχής. Για τον λόγο τούτο που προβάλλεται βάσιμα, πρέπει η κρινόμενη αίτηση να γίνει δεκτή και να ακυρωθεί η από 6.5.2016 απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών περί αποχής των δικηγόρων Αθηνών έως 14.5.2016· παρέλκει δε η εξέταση των λοιπών λόγων.